Σάββατο 26 Απριλίου 2008

Παιχνίδια της μνήμης



Παρεξηγημένη υπόθεση η βυζαντινή μουσική! Παρεξηγημένη και παραμελημένη. Ο δυτικός τρόπος ζωής επιτρέπει την ύπαρξή της μόνο ως ένα είδος —θα έλεγα— εξωτικό! Η παντοκρατορία της δυτικής μουσικής έχει επιβληθεί από τις πολυεθνικές βιομηχανίες ως ένας ασφαλής τρόπος για τον έλεγχο της αγοράς, με τους άλλους πολιτισμούς σε ρόλο επικουρικό και μάλλον τουριστικό· έτσι, για την ποικιλία.

Οι μεγάλες μονοκρατορίες της μουσικής έχουν καταφέρει να ελέγχουν τις μνήμες μας. Έχουν καταφέρει να ελέγχουν τι θυμόμαστε και πόσο το θυμόμαστε. Θέλουν να έχουμε έντονες δυτικές μνήμες για να μπορούν να μας λανσάρουν κάθε φορά κάτι παρόμοιο και κοντινό, άρα και εμπορεύσιμο. Θέλουν όμως να θυμόμαστε και πράγματα από τα παιδικάτα μας, γιατί στην περίπτωση που αντιδράσουμε θα έχουν έναν άριστο τρόπο να μας κάνουν να αισθανθούμε ότι ξεφύγαμε επιτυχώς, ότι βρήκαμε το εναλλακτικό – που και πάλι όμως εκείνοι πουλάνε και ελέγχουν! Κι έχουν και τον τρόπο να μας κάνουν να ξαναγυρίσουμε σε πιο mainstream επιλογές...

Η μνήμη, ωστόσο, παίζει τα δικά της παιχνίδια... Μερικές φορές, όσο πολλαπλασιάζεται σε βάθος γενεών, δημιουργεί τα δικά της παρακλάδια, τις δικές της μεταλλάξεις, και ενίοτε υποσκελίζει ακόμα και τα καταγεγραμμένα μνημεία. Είναι δύσκολο να πει κανείς τι απ' όλα είναι λάθος και τι σωστό, τι είναι ομορφότερο και τι πιο αδιάφορο: το καταγεγραμμένο ή εκείνο που επέζησε μέσω της προφορικής παράδοσης;

Αλλιώς θυμάμαι το Ω γλυκύ μου Έαρ κι αλλιώς το ακούω σήμερα από την Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία του Λυκούργου Αγγελόπουλου... Πόσο μάλλον όταν —στη συγκεκριμένη ηχογράφηση— ξεπροβάλλει αίφνης ένας στίχος σε μια άγνωστη γλώσσα της ανατολής, παιχνίδι μνήμης που ενώνει στο μυαλό μας όλους αυτούς τους όχι και τόσο μακρινούς πολιτισμούς...

9 σχόλια:

  1. Ωραίο πόστ. Και η πρόταση.

    Προτείνω επίσης και τους Βυζαντινούς ύμνους που έχει ηχογραφήσει η soeur Marie Keyrouz, σοβαρή μουσικολόγος και που ψέλνει με πολύ σωστό τρόπο, διαβάζοντας άψογα την παρτιτούρα.

    Καλή Ανάσταση να έχουμε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. To άκουγα και το σύγκρινα με ό,τι ακούγεται στις εκκλησίες, και σκεπτόμουν πόσο δυσφημείται η βυζαντινή μουσική από ό,τι ακούγεται στις εκκλησίες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μου άρεσε και εμένα αυτό που άκουσα από την Κeyrouz και συμφωνώ ότι αυτό που ακούγεται στις εκκλησίες μας δυσφημίζει.

    Όμως δεν νομίζω ότι η Keyrouz είναι στο σωστό τρόπο. Θα πρέπει να ακουστούν οι Βυζαντινοί ύμνοι από "δικά μας", εκπαιδευμένα και ταλαντούχα σύνολα. Τα οποία πλεόν δεν υπάρχουν ή αν υπάρχουν ποιος μπορεί να μας τα υποδείξει. Είχαν την τύχη μου στην ενορία μου να είχαμε ένα πραγματικά ταλαντούχο ιεροψάλτη, που από το δικό του μεράκι είχε δημιουργήσει ένα ικανό σύνολο ψαλτών. Επίσης το Πάσχα, η εκκλησία μας είχε πάντα παιδική χορωδία, από μαθητές δημοτικών της περιοχής, που είχε επιλέξει και εκπαιδεύσει αυτός ο ιεροψάλτης.Το αποτέλεσμα που είχε, δεν νομίζω ότι το συνάντησα ποτέ. Στην Μεγάλη Εβδομάδα παρακολουθούσα όλες τις ακολουθίες μόνο για αυτό το λόγο.

    Περάσαν τα χρόνια, αποσύρθηκε και δεν συνεχίστηκε τίποτα. Και ήρθε η κακοφωνία στην εκκλησία μας...

    Δεν έχουμε δημιουργήσει κάποια "σχολή" με πραγματική υπόσταση, όπως οι Δυτικοί (από όσο γνωρίζω). Υπήρξαν αξιόλογες σύνολα, στηριζόμενα σε ατομικές προσπάθειες. Ηχογραφήσεις ιδιαίτερες δεν υπήρξαν, πέραν κάποιων ερασιτεχνικών, με τα μαγνητοφωνάκια κοντά στους ψάλτες κ.λπ, υπέρ ενισχύσεως του ναού μας κ.λπ κ.λπ.

    Ένα τέτοιο αξιόλογο σύνολο είναι του Θεόδωρου Βασιλικού. Έχω ένα CD, ηχογραφημένο στην Γαλλία κάπου στην 10ετία του 1980 (Harmonia Mundi), να ψέλνουν "Οκτάηχον Θεοτόκε Παρθένε" του Πέτρου Μπερεκέτη. Το CD το αγόρασα στην Γαλλία. Καταπληκτικό! Επί τουρκοκρατίας στην Κωνσταντινούπολη υπήρχε ένας "Μπαχ"!

    Δεν ξέρω για σας, αλλά όταν οι λεγόμενοι "παπα-ροκάδες" βγήκαν στην επιφάνεια, αηδίασα τόσο πολύ. Να υπάρχει τέτοια παράδοση και κληρονομία και να προωθούνται αυτές οι αηδίες; Ή τα πανφαιδρότατα τραγουδάκια κατηχητικού που διδάσκονται με κιθάρα ακορντεόν κ.λπ και γελοιούς στοίχους, στα πρότυπα των φαιδρών Αμερικάνικων αιρετικών θρησκειών;

    Να μην μπορούμε να αγαπήσουμε την παράδοση αυτή και να καταφεύγουν σε τέτοιες αηδίες;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. ~gloriana~

    Ευχαριστώ για τα καλά λόγια. Όντως ενδιαφέρουσα η soeur Keyrouz.

    ~athanasia~

    Η βυζαντινή μουσική δυσφημείται γενικώς από την «ελληνική νοοτροπία»...

    ~neco73~

    Δεν ξέρω αν ο τρόπος που ψέλνει η Keyrouz είναι ο σωστός ή όχι, με τον ίδιο τρόπο που δεν ξέρει κανείς με βεβαιότητα πώς τραγουδιόταν ο Μπαχ ή ο Μότσαρτ στην εποχή τους. Ίσως αυτό που μας ξενίζει είναι η διαφορετική της καταγωγή, όπως μας ξενίζει το άκουσμα του Παλεστρίνα από Εγγλέζους! Το σίγουρο είναι πως η συγκεκριμένη μοναχή έχει εργαστεί πολύ πάνω στο αντικείμενο.

    Χαίρομαι που είχατε μια τέτοια τύχη στην ενορία σας. Θα προσπαθήσω να βρω τα CD που περιγράφεις με πολύ ενδιαφέρον.

    Όσο για τους παπαροκάδες... να 'ταν το μόνο μελανό σημείο στους εκκλησιαστικούς κύκλους...! Αλλά, σας εκλιπαρώ, ας να μην ανοίξουμε τώρα τέτοιο θέμα.

    Χρόνια Πολλά σε όλους!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. nicon,

    Όχι δεν με ενδιαφέρουν τα της εκκλησίας τα διάφορα που συμβαίνουν, από καιρό πλέον.

    Απλά θα επιθυμούσα αυτό η παράδοση της βυζαντινής μουσικής, να τονωθεί και να στηριχθεί πραγματικά από την εκκλησία, από τη πολιτεία κ.λπ μόνο αυτό.

    Κάπου είχα και ένα CD (2πλο) της ARCHIV με ηχογράφηση που είχε κάνει στον Άγιος Όρος... Και εκείνο ήταν πολύ καλό και αποσύρθηκε...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Παίζω πλέων μόνο κλασσική μουσική, αλλα είχα την τύχη να μάθω αρκετή βυζαντινή στο σχολείο.Ενώ το "ευρωπαϊκό" μουσικό σύστημα θεωρείται ποιό ολοκληρωμένο,η γνώμη μου είναι οτι το βυζαντινό σύστημα γραφής είναι σίγουρα ποιο φυσικό και ποιό κοντά στα ανθρώπινα ένστικτα.Ενώ η βυζαντινή περιέχει αναλυτικές έννοιες όπως μικροδιαστήματα και έλξεις, η Ευρωπαϊκή έχει απο καιρό θυσιάσει αυτή την φυσικότητα στο βωμό της πολυφωνίας και του καλοσυγκερασμένου συστήματος.
    Ευχαριστώ για το πολύ ενδιαφέρων αρθρο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Κι εγώ σ' ευχαριστώ για το σχόλιο, Αλέξανδρε, και σου ζητώ συγνώμη για την καθυστέρηση της απάντησης.

    Έχεις δίκιο για τη φυσικότητα του συστήματος γραφής που, παρά την πολυπλοκότητά του, είναι σαφώς πιο κοντά στις ανθρώπινες λειτουργίες.

    Όσο για τη θυσία στο βωμό της πολυφωνίας... είναι κάτι ώρες που πιστεύω πως δεν ήταν απαραίτητη... Υπήρχε και τρόπος να συνδυαστούν αυτά τα δύο...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Ισως ο συμβιβασμός αυτός να είναι λιγότερο αισθητός στην μουσική άταστων οργάνων και φυσικά στο τραγούδι.Μπορούμε να "λυγίσουμε" το intonation σύμφωνα με τα ένστικτά μας, όπως στην βυζαντινή.Η μεγάλη διαφορά όμως είναι ότι πολλές φορές πρέπει να παίξουμε ..τετράγωνα..για να ταιριάξουμε με κάποιο πιάνο..Ενω η βυζαντινή είναι καθαρά φωνητική μουσική.Πριν λίγα χρόνια έκανα μια μικρή παρουσίαση στην Ακαδημία σχετικά με την Βυζαντινή.Το intonation ήταν το θέμα που συζητήθηκε περισσότερο.Διαπιστώσαμε οτι, ο τρόπος που...π.χ. ένας έγχορδος θα τοποθετησει ψηλότερα εναν προσαγωγέα...απλά επειδή αυτή η νότα θέλει να βρίσκεται ψηλότερα, είναι ακριβώς ο τρόπος που η αντίστοιχη νότα τοποθετείται με μικρότερα ημιτόνια 4 κομμάτων στο σκληρό χρωματικό του Πλάγιου Δευτέρου ήχου.Δεν υπάρχει αμφιβολία για την μουσική αξία της βυζαντινής μουσικής γραφής.Συγνώμη,έγραψα πολλά.καλό απόγευμα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Έγραψες πολλά αλλά πολύ σημαντικά, Alex. Πράγματα που κι εγώ πιστεύω πως κάπως έτσι πρέπει να είναι. Επιβεβαιώνονται τακτικά στην καθημερινή μου επαφή με το τραγούδι.

    Σ' ευχαριστώ πολύ. Καλό βράδυ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή